Қазіргі заманғы адамды компьютерсіз, ұялы телефонсыз, планшетсіз және басқа да гаджеттерсіз елестету мүмкін емес, олардың барлығы біздің өміріміздің қажетті атрибуттары болып табылады, олар омірімізді оңайырақ және ыңғайлы етеді. Бірақ біз олар туралы бәрін білеміз бе? Олар біздің денсаулығымызға кері әсерін тигізе ала ма?
Гаджеттердің қауіптілігі.
Техникалық прогрестің адам өмірі үшін маңызы өте зор, бірақ қазіргі таңда ол біздің өмірімізге белгілі бір тәуелділіктер әкелді.
Фаббинг (phubbing) – бұл адамның телефонды өз қолынан тастамағанымен көрініс беретін жаман әдет болып табылады. Интернетке және гаджеттерге тәуелділік кезінде адам басқа адаммен байланысқанда қайта – қайта телефонға қарай береді, әңгімелесушіден, мұғалімнен, әріптестерінен алшақтайды, оларды елемейді. Термин ағылшынша phone («телефон») және snubbing («немқұрайылық») сөздерінен шыққан. Психологтар фаббингті құмар ойындар сияқты тәуелділіктермен қатар қояды.
Номофобия – ұялы телефонға қолжетімділік болмаған жағдайда (зарядтың болмауынан, үйде қалуынан немесе жоғалуынан) өте қатты алаңдаушылық және мазасыздықтың пайда болуы. Номофобтар ұялы телефонмен тіпті қауіпті және ақылға қонымсыз жерде – көлік жүргізгенде, ваннада, тамақтану кезінде, тіпті дәретханада да қалдырмайды. Адам бүкіл бос уақытын өз денсаулығына, жұмысына зиян келтіре отырып, гаджетке арнай алады.
Психологтар тағы бір тәуелділік туралы дабыл қағуда: ол әлеуметтік желілерге тәуелділік. Кейбір адамдардың, әсіресе балалар мен жасөспірімдердің осыған берілгендігі соншалық, олар шындықпен байланысын жоғалтып, айналасына деген қызығушылығын жоғалтып, әлеуметтік ортасын шектеп, елес әлемде өмір сүре бастайды.
Ғалымдар барлық заманауи гаджеттердің электромагниттік өрістерді тудыруға қабілетті екенін дәлелдеді, бұл адам ағзасында жасушалық деңгейде өзгерістерге әкелуі мүмкін. Айтпақшы, электромагниттік сәулелену барлық электромагниттік құрылғылардан (теледидарлар, микротолқынды пештер, компьютерлер және т.б.) келеді. Бірақ ұялы телефондардан айырмашылығы, олар түнде қалтамызда немесе бастың қасында емес, бізден белгілі бір қашықтықта орналасқан. Электромагниттік сәулелену жүйке және иммундық жүйелерге ең көп әсер етеді. Өйткені олар әртүрлі сәулелену түрлеріне аса сезімтал, демек, салдары теріс. Бірақ бұдан басқа гаджеттерді ұзақ пайдаланудың басқа да зиынды әсерлері бар.
Гаджеттерге көбірек уақыт жұмсалған сайын, тәуелділік барған сайын кең таралған мәселеге айналуда. Бұл физикалық және психикалық денсаулыққа ауыр зардаптарға әкелуі мүмкін.
Физикалық салдарлар
- Көру қабілетінің мәселелері. Экран алдында ұзақ уақыт, жарық шамдар мен шағын әріптер құрғақ көз, тітіркену және бұлыңғыр көру түрінде көрінетін компьютерлік көру синдромына әкеледі.
- Остеохондроз, омыртқаның қисаюы. Гаджетті ұзақ уақыт пайдалану кезінде дұрыс емес поза мойын, арқа және бел аймағында ауырсынуды тудыруы мүмкін. Шығыңқы және омыртқалы грыжаның дамуына, қан айналымының жергілікті бұзылуына ықпал ету.
- Дене белсенділігінің төмендеуі. Экранды шамадан тыс пайдалану физикалық белсенділіктің болмауына әкеледі, бұл семіздік пен онымен байланысты аурулардың қаупін арттырады.
Психикалық салдарлар
- Оқшаулау. Гаджеттік тәуелділік шынайы әлеуметтік қарым-қатынастардың санын азайтады, бұл жалғыздық пен депрессияға әкеледі.
- Ұйқының бұзылуы. Ұйықтар алдында гаджеттерді пайдалану көк жарықтың мелатонин өндірісіне әсеріне байланысты ұйқысыздыққа әкелуі мүмкін.
- Стресс деңгейінің жоғарылауы. Тұрақты хабарландырулар және «қоңырау» қажеттілігі алаңдаушылық пен стресс деңгейін жоғарылатуы мүмкін. Зейіннің төмендеуіне, бас ауруы мен жалпы ыңғайсыздықты тудыруы мүмкін.
Гаджеттерге тәуелділік ересектерге нашар әсер етеді, бірақ олар әсіресе балалар мен жасөспірімдердің өсіп келе жатқан және қалыптаспаған денелеріне зиянды. Ұялы телефонмен ұзақ және жиі сөйлесу, әртүрлі бейне ойындар миға зиян келтіреді, есту қабілетін зақымдайды, жүйке жүйесін шамадан тыс қоздырады, тәуелділік тез дамиды. Өйткені баланың бас сүйегінің сүйектері ересектерге қарағанда жұқа және электромагниттік сәулелерді көбірек сіңіреді.
Нәтижесінде баланың миындағы нейрондар саны азаяды, жаңа байланыстар қалыптаспайды, бұл психикалық дамуға әсер етеді, сөйлеудің нашарлауына, әлеуметтік шеңбердің шектелуіне әкеледі және кейінгі өмірінде қиындықтарға әкеледі.
Қорытынды
Гаджеттерге тәуелділік денсаулыққа ауыр зардаптар әкелуі мүмкін. Технологияны пайдалануды есте сақтау, экран уақытын шектеу және физикалық және психикалық әл-ауқатыңызға назар аудару маңызды. Тұрақты үзілістер мен белсенді өмір салты гаджеттерді шамадан тыс пайдаланумен байланысты тәуекелдерді азайтуға көмектеседі.
Мұқаш Іңкәр,жалпы тәжірибелі дәрігер
