Қазіргі заманғы отбасылардың маңызды проблемаларының бірі – баласыз неке. Соңғы жылдары ол жиі кездеседе бастады. Статистика деректері бойынша бедеулік бүкіл әлемде репродуктивті жастағы жұптардың 8-12% -ында кездеседі. Бедеулiктiң баласыз жұптардың, әсiресе әйелдердiң өмiрi үшiн елеулi әлеуметтiк салдары бар. Кей кезде зорлық-зомбылыққа, ажырасуға, әлеуметтiк стигматизацияға (әсiресе ауылдық жерлерде), эмоционалдық күйзелiске, мазасыздануға және өзiн-өзi төмен бағалауға әкеліп соғады.
Ерлі-зайыптылар контрацепциясыз бір жыл тұрақты жыныстық өмірден кейін бала көтере алмайтын неке баласыз (немесе бедеу) деп есептеледі. Мұндай жағдайдың себебі әйелдердің де, ерлердің де бедеулігі болуы мүмкін.
Отыз бес жасқа толмаған әйелдердің бір жыл тұрақты жыныстық өмірден кейін ұрықтануының болмауы әйелдердің бедеулігі болып есептеледі. Егер әйел 35 жастан асқан болса, онда бедеулік диагнозы 6 ай сәтсіз ұрықтанудан кейін қойылады.
Әйел бедеулігінің себептері эндокриндік бұзылулар, жатыр мен жатыр түтіктерінің патологиялары, иммунологиялық проблемалар сияқты әртүрлі факторлар болуы мүмкін. Бұдан басқа, екі әріптестерге де теріс әсер ететін және бедеуліктің дамуына әкелуі мүмкін сыртқы факторлар бар:
- ауыр қолайсыз экологиясы өңірлерде тұру;
- өндірістік зияндылықтың әсері – радиациялық сәулелену, химиялық заттардың болуы ж.т.б.;
- зиянды әдеттер – темекі шегу, алкогольді көп пайдалану, уытты немесе есірткі заттарына әуестену;
- семіздік немесе дене салмағының жеткіліксіздігі;
- жыныстық жолмен берілетін инфекциялар (ЖЖБИ);
- ішкі ағзалардың ауырулары – қант диабеті, гипертониялық ауру, созылмалы вирустық гепатиттер;
- жыныстық хромосомалардағы мутациялармен қатар жүретін генетикалық аурулар.
Қазіргі заманғы диагностика мен емдеу әдістерінің арқасында 90% жағдайда әйелге көмектесуге болады. Ол ушін тәжірибелі маманға уақытылы жүгіну маңызды.
Әйелдердің бедеулігін жіктеу:
- бастапқы бедеулік: егер әйелде өмір бойы бірде-бір жүктілік болмағанда бұл диагноз қойылады;
- қайталама бедеулік: егер әйелде бұрын жүктілік, оның ішінде сәтсіз жүктілік болған болса.
Әйелдердің бедеулігінің жиі кездесетін себептері:
Аналық бездер факторлар:
- Поликистозды аналық бездер синдромы (созылмалы ановуляция)
- Аналық бездің мерзімінен бұрын сарқылуы
- Гипоталамалық аменорея.
Түтік – ішперделік факторлар:
- Кіші жамбастағы дәнекерлеу процессі
- Эндометриоз (аналық бездің денесі мен аналық бездің эндометриоидты кисталары зақымданатын аденомиоз жиі кездеседі)
- Түтіктердің жарылу түрі бойынша үзілген эктопиялық (жатырдан тыс) жүктілік (жатыр түтіктерінің саңылауының болмауы, жатыр түтіктердің болмауы).
- Жатырдан тыс жүктіліктің үзілуі, аналық бездің апоплексиясы, кистаның жарылуы немесе етеккір қанының кері түсуі салдарынан асқынудың әртүрлі дәрежедегі асқазан ішіндегі қан кетулер. Осының аясында дәмдеуіштердің пайда болу қаупі артады.
- Бұрын болған жатырішілік араласулар – медициналық түсіктер, жатыр қуысының қабырғаларын диагностикалық қырнау. Бұл рәсімдер жатырдың ішкі қабаттары арасында дәнекер-тіндік ауырлықтардың пайда болу қаупін арттырады. Мұндай жағдай Ашерман синдромы деп аталады.
Цервикалдық факторлар:
- Жатыр мойны каналының стенозы
- Цервицит (жатыр мойнындағы қабыну процесі)
Бедеулік жағдайын анықтау.
Бедеулік – бұл тек әйелдің немесе тек ерлердің жеке мәселесі емес. Бұл жалпы жұпты сипаттайтын жағдай. Сондықтан зерттеуді екі серіктестерге бір мезгілде бастайды.
Пациенттерге тексерулердің мынадай түрлері тағайындалады:
- Спермограмма
- Эхосальпингография немесе метросальпингография
- Жатыр, аналық бездер және жатыр түтіктерінің ультрадыбысты зерттеу (УД-сканерлеу)
- Пайпель-биопсия және гистероскопия
- Жатыр мойнының кольпоскопиясы
- ФСГ (фолликулинді ынталандыратын гормон), ЛГ (лютеинизациялайтын гормон), ТТГ (тиреотроптық гормон), пролактин және басқа да бірқатар заттарды етеккір циклінің 2-5-ші күнінде айқындаумен гормоналдық мәртебені тексеру. Антимюллер гормоны кез келген уақытта анықталады.
Әйелдердегі бедеулікті емдеу әдістері:
Емдеу бағдарламасы әрбір жұп үшін жеке жасалады және белгіленген себептерге байланысты болады. Екі әріптес де емдеу бағдарламасын ұстануға тиіс.
Бедеулікке күдіктену кезіндегі жалпы ұсынымдар
Жұпта бедеуліктің себептеріне қарамастан, акушер-гинекологтар, уролог-андрологтар және репродуктологтар салауатты өмір салтының жалпы ережелерін ұстануға кеңес береді:
- зиянды әдеттерден бас тарту,
- жыныстық функциясына әсер ететін дәрілік препараттардың қабылдауын тоқтату (бейінді дәрігердің келісімі бойынша),
- еңбек жағдайларын өзгерту (мүмкіндігінше түнгі ауысымдардан және еңбек қызметінің аз қозғалатын нысандарынан бас тарту, жұмыс күнін тәулігіне 8 сағатқа дейін қысқарту ж.т.б.),
- тамақтануды оңтайландыру – кемінде 2 литр сұйықтықты пайдалану, рационды көкөністермен, жеміс-жідектермен, теңіз балығымен, ақуызбен, дәрумендермен байыту,
- толық түнгі ұйқы, кемінде 8 сағат,
- тұрақты дене белсенділігі.
Бұл жай ережелерді сақтау иммунитетті күшейтеді және ағзаның жалпы жағдайын жақсартады.
Мамандырылған медициналық көмек бөлімшесінің акушер-гинеколог дәрігері Г.Р. Юзеева
