Қарттарда остеопороз дамуының негізгі себебі жасының ұлғаюы болып табылады, ол постменопауза кезеңінде гормондардың өзгеруіне қарай қиындай түседі. Басқа да қауіп-қатер факторларын бөліп көрсетуге болады, олар болған жағдайда аурудың дамуын алдын алуға барынша назар аудару ұсынылады:
* аласа бой мен арық дене бітімі
* генетикалық бейімділік (егер жақын туыстарында егде жаста жиі сынулар болса, онда остеопороздың даму ықтималдығы артады)
* ерте менопауза, етеккір циклінің бұзылуы
* ақуыз тапшылығын болжайтын аштық немесе диетаны сақтау
* төмен физикалық белсенділік немесе қозғалыссыз ұзақ уақыт жату (операциядан кейін, аурудың салдарынан)
* D витаминінің және/немесе кальцийінің жетіспеушілігі
* алкогольді және/немесе темекіні пайдалану
* организмнен кальцийді шаятын бірқатар дәрілік заттарды ұзақ уақыт қабылдау (құрысуға қарсы препараттар, гормондар, антибиотиктер)
* гормоналдық дисбаланс(эндокриндік жүйе, жыныс бездері, қант диабеті жұмысындағы бұзылулар)
Остеопороз белгілері
Остеопороз белгілерін симптомсыз өтетін аурудың дамуының бастапқы кезеңінде анықтау айтарлықтай қиын, көбінесе пациенттер сынғаннан кейін медициналық көмекке жүгінеді. Егде адамдар аурудың белгілерін басқа аурулардың пайда болуына немесе жай ғана нашарлауға жатқызуы мүмкін, сондықтан оларды нақты ажырата білу және келесі белгілерге назар аудару қажет:
* сүйектің минералды тығыздығының төмендеуі (маманмен анықталады)
* күні бойы аздаған дене жүктемесінен немесе белсенділіктен кейін де тез шаршау
* жүктемеден кейін омыртқаның әртүрлі бөлімдеріндегі спазмдар
* тұру, бүгілу нашарлайды, омыртқаның деформациясы (сколиоз, лордоз, кифоз) дамиды, кейіннен өркеш пайда болуы мүмкін
* бойы едәуір кішірейеді (2 және одан да көп сантиметрге)
* терінің құрғақтығы, тырнақтың қабатталуы және жоғары сынғыштығы
* ұйықтау кезінде аяқ пен қолдағы конвульсиялар
* пародонтоз және тістің үгітілуі
Қарттарда остеопорозды диагностикалау
Остеопорозды диагностикалаудың бірнеше тәсілі бар:
Физикалық диагностика
* қысқа уақыт ішінде өсудің күрт төмендеуі – пациент бір жылда немесе үш жылда 2-3 сантиметрге, өмірінде 4 және одан да көп сантиметрге төмендеді
* қабырға мен желке арасында 5 және одан да көп сантиметр арақашықтық бар және омыртқаның қисаюы байқалады
* қабырғалы доғалар мен маңдай сүйектерінің жоталары арасындағы арақашықтықты 2 саусақтың енінен кем азайту – омыртқа денелерінің компрессиялық сынықтарының белгісі
Зертханалық зерттеулер
* Ауру маркерлеріне қан талдауы (D витамині, фосфор, кальций, гормондар)
Аспаптық диагностика
* Сүйек денситометриясы – зерттеу сүйектердің жай-күйі туралы толық түсінік береді: оның көмегімен маман сүйек тінінің минералдық тығыздығын анықтайды және сүйек массасының 3% және одан да көп қысқаруы кезінде бастапқы сатыда төмендеуін анықтай алады
* Рентгенография – сүйек массасының төмендеуі 30% -дан асатын, жиі жарақат алғаннан кейін пайдаланылатын остеопорозды кеш кезеңде диагностикалайды
Геронтологиялық пациенттерде остеопорозды емдеу
Остеопороздан толық емделу мүмкін емес, сондықтан емдеу сүйек тінінің минералды тығыздығын ұстап тұруға, жаңа сүйектердің пайда болуын ынталандыруға және сүйектердің бұзылу процесін баяулатуға бағытталатын болады.
Дәрі-дәрмекпен емдеу мыналарды қамтиды:
* құрамында эстрогені бар гормоналдық препараттар – постменопауза кезеңінде өзекті
* сүйек тінінің бұзылуына жол бермейтін препараттар (бисфосфонаттар, деносумаб (моноклоналды антиденелер)
* жаңа сүйек тінінің пайда болуына ықпал ететін дәрілер. Қазіргі уақытта оларға тек терипаратид жатады, қалған барлық құралдар сүйектің бұзылу процесін тежейді, бірақ жас сүйек тінінің қалыптасуын ынталандырмайды, ал терипаратидпен емдеу аясында сүйек тінінің минералдық тығыздығы ұлғаяды
* құрамында D витамині мен кальций бар препараттар
Дәл осы кальций сүйектердің қалыпты тығыздығын ұстап тұру және олардың бұзылуын болдырмау үшін қажет. Кальций сіңуі үшін қосымша D витаминін қабылдау тағайындалады, ол сүйек тканінде кальцийдің шөгуіне ықпал етеді және осылайша сүйек құрылымының бұзылуына кедергі келтіре отырып, минералдық алмасуды реттейді. Зат алмасу кезiнде фосфор мен кальций да олармен реттеледi.
Көптеген пациенттер үшін D витаминінің тапшылығын емдеуге арналған ұсынылатын препарат – колекальциферол (D3 витамині). Күніне кальцийді тұтыну нормасы – 1200-1500 мг, D витамині – 1000-2000 МЕ (қандағы D витаминінің деңгейі 30 нг/мл ≥ болғанда қолдау дозасы).
Дәрі-дәрмексіз емдеу – бұл сүйектердің нығаюына ықпал ететін және олардың бұзылуына кедергі келтіретін бірқатар шаралар: дәрігер нұсқаған ұсынымдарды үнемі орындау пациент 60 жастан асқан жағдайда да сәтті сауығудың кепілі болады.
* дене жүктемесі мен белсенділікті арттыру
Таза ауада серуендеу (аптасына үш-төрт рет), әйелдің азырақ құлауы және сол арқылы сыну қаупін төмендету үшін тепе-теңдік жаттығуларын жасау ұсынылады, сондай-ақ туыстарының немесе мамандардың бақылауымен қалыпты дене жүктемесі де маңызды.
* күнделікті емдік гимнастика сабақтары
Гимнастикамен айналысу дененің жалпы жағдайын күніне 20-30 минуттан жақсартады. Басты қағида – барлық жаттығулар ауыртпалықсыз өтуі тиіс. Егде адамдар жүгіру, секіру, беліне бұрылу, гір мен гантельдерді көтеру сияқты жаттығулармен айналыспауы керек. Аздан бастап жүктемені біртіндеп арттыра отырып, қалыпты қарқынмен айналысу керек.
* дене жүктемесі мен белсенділікті арттыру
Таза ауада серуендеу (аптасына үш-төрт рет), құлау және сол арқылы сыну қаупін төмендету үшін тепе-теңдік жаттығуларын жасау ұсынылады, сондай-ақ туыстарының немесе мамандардың бақылауымен қалыпты дене жүктемесі де маңызды.
*зиянды әдеттерден бас тарту
Ұзақ жұмыс өтілінен кейін алкогольді немесе темекіні тұтынудан бас тарту өте қиын, бірақ бұл табысты емдеудің қажетті шарты. Бұдан басқа, құрамында кофеин бар сусындар мен тәттілерді шамадан тыс пайдалану пациенттің жағдайына теріс әсер етеді – бұл өнімдер кальцийді ағзадан жуады, сондықтан сүйектер одан да тез бұзылады.
* тамақтануды түзету және қалыпты дене салмағын сақтау
Остеопороздың алдын алу оны емдеуден әлдеқайда тиімді болуы мүмкін, сондықтан осы ережелерді неғұрлым ертерек сақтай бастасаңыз, ағзаның және сүйектердің егде жастағы жалпы жай-күйі соншалықты жақсы болады.
Остеопороз кезінде тамақтану
Бірінші кезекте тұтыну организмдегі кальций құрамын төмендететін немесе оны сіңіруге кедергі келтіретін өнімдерден бас тарту керек. Кофе, тәттілер, тәтті сусындар, пальма майы, тұз, ысталған шұжық, қызыл ет – бұл өнімдерді диетадан алып тастау немесе оларды тұтынуды барынша азайту керек.
Мамандар оларды құрамында кальций мен D витамині бар балықпен (лосось, скумбрия, треска, селедка), балық майымен, жасыл көкөністер мен салат, жемістер, сүт өнімдері, жаңғақтар, құрма, жұмыртқа сарысы болуымен алмастыруды ұсынады.
Жасына қарай адамның терiсi D витаминiн өндiру қабiлетiн жоғалтады: 60 жастан асқан егде адамдарда бұл қабiлетi жастағыдан кем дегенде үш есе төмен, сондықтан оны тамақ өнiмдерiнiң көмегiмен толықтыру қажет.
Дәрігер-гериатр Байкенова Асемгуль Саятовна
